Γλώσσα και επικοινωνία στους χιμπατζήδες

Αρκετοί γλωσσολόγοι ερευνητές ερευνούν εάν όντως η γλώσσα, η δυνατότητα δηλαδή λεκτικής επικοινωνίας, είναι αποκλειστικό προ-νόμιο του ανθρώπου. Το ενδιαφέρον έχει στραφεί ιδιαίτερα στην επικοινωνία των χιμπατζήδων και στην ικανότητά τους να μάθουν την γλώσσα των ανθρώπων!

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, το ζεύγος Hayes ‘υιοθέτησε’ για πρώτη φορά στην ιστορία, ένα νεογέννητο χιμπατζή, τη Βίκη, σε μια προσπάθεια να ερευνήσουν εάν ο χιμπατζής θα μάθαινε μεγαλώνοντας να μιλά, όπως ένα ανθρώπινο βρέφος. Η προσπάθειά τους όμως δεν στέφθηκε με επιτυχία. Μετά από έξι χρόνια ‘ανθρώπινης ανατροφής’ ο χιμπατζής μπορούσε να προφέρει 4 μόνο αγγλικές λέξεις (‘μαμά’, ‘μπαμπάς’, ‘πάνω’ και ‘κούπα’), και μάλιστα όχι απόλυτα καθαρά.

Από το 1960 έως σήμερα, ακολούθησαν και άλλες, παρόμοιες προσεγγίσεις στην έρευνα της γλωσσικής ικανότητας των ανθρωποειδών. Η αποτυχία του πειράματος των Hayes οδήγησε σε αμφιβολίες για το εάν η ομιλούμενη γλώσσα είναι αυτή που πραγματικά ταιριάζει να ‘διδαχθεί’ στους χιμπατζήδες. Επιστημονική παρατήρηση της φυσικής επικοινωνίας των χιμπατζήδων έδειξε ότι το είδος αυτό των ανθρωποειδών χρησιμοποιούν περισσότερα νοήματα (κινήσεις) παρά ήχους στη μεταξύ τους επικοινωνία. Επιπλέον, από έρευνα που ακολούθησε φάνηκε ότι, πράγματι, οι χιμπατζήδες αδυνατούν, λόγω της κατασκευής του στόματός τους, να παράγουν όλους τους ήχους της ανθρώπινης ομιλίας. Έτσι, οι προσπάθειες πλέον προσανατολίστηκαν σε οπτικές, νοηματικές γλώσσες τις οποίες και προσπάθησαν να ‘διδάξουν’ στους χιμπατζήδες.

Η πρώτη επιτυχής προσπάθεια για διδασκαλία της νοηματικής γλώσσας σε χιμπατζή έγινε το 1969 από τους  Gardners, στα πλαίσια ενός προγράμματος του πανεπιστημίου Nevada. Αυτοί κατόρθωσαν να διδάξουν σε έναν χιμπατζή γένους θηλυκού, την Washoe, την Αμερικανική νοηματική γλώσσα, (δηλαδή την γλώσσα που χρησιμοποιούν οι κωφοί Αμερικανοί πολίτες). Μολονότι η Washoe ήταν ήδη 10 μηνών όταν οι Gardens  ξεκίνησαν να δουλεύουν μαζί της, έμαθε την πρώτη της λέξη έως τους 15 μήνες, στα 2 της χρόνια ‘είπε’ την πρώτη πρόταση και μέχρι την ηλικία των πέντε χρόνων είχε ήδη μάθει γύρω στα 130 νοήματα – λέξεις! Η επιτυχία είναι εμφανής, εάν συγκρίνουμε τα αποτελέσματα αυτά με τις πέντε μόλις λέξεις της Βίκης σε αντίστοιχη ηλικία.

Την επιτυχημένη αυτή πρώτη προσπάθεια των Gardners διαδέχτηκαν πολλές άλλες ανάλογες προσπάθειες ‘διδασκαλίας’ της νοηματικής γλώσσας σε χιμπατζήδες.  Τα αποτελέσματα ήταν παρόμοια. Όλες οι προσπάθειες έδειξαν ότι οι χιμπατζήδες έχουν το γνωστικό δυναμικό για να κατακτήσουν τα στοιχειώδη –τουλάχιστον- της ανθρώπινης γλώσσας.

Αρκετοί ερευνητές μάλιστα έφτασαν να υποστηρίζουν ότι, πράγματι, οι χιμπατζήδες κατέχουν γλωσσική ικανότητα αντίστοιχη με αυτή των ανθρώπων. Αυτοί υποστηρίζουν ότι η γλωσσική ικανότητα στους χιμπατζήδες είναι παρόμοια με εκείνη των ανθρώπων, μονάχα που δεν είναι τόσο αναπτυγμένη. Λένε μάλιστα ότι η γλωσσική ικανότητα των χιμπατζήδων είναι αντίστοιχη με αυτή ενός τρίχρονου παιδιού! 

Άλλοι όμως ερευνητές θεωρούν ότι οι χιμπατζήδες διαθέτουν απλά  και μόνο μια ικανότητα μίμησης. Γι’ αυτούς η επεξεργασία της γλώσσας από τους χιμπατζήδες είναι διαφορετική από την επεξεργασία της γλώσσας από τον άνθρωπο. Λένε ότι για τους χιμπατζήδες  κάθε έννοια που έχουν στη σκέψη τους (και έχουν πράγματι εκατοντάδες έννοιες, όπως αποδεικνύεται από τις έρευνες) αντιστοιχεί σε ένα μόνο σύμβολο, ενώ ο άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιεί μεταφορές και παρομοιώσεις, να εκφράζεται ειρωνικά, να επινοεί νέες χρήσεις των λέξεων κ.λπ.

Όποια κι αν είναι η ερμηνεία των ερευνητών,  τα περάματα με τους χιμπατζήδες έχουν πάντα ενδιαφέρον, αφού προσπαθούν να βρουν πόσο κοντά ή μακριά είμαστε εμείς οι άνθρωποι από τα άλλα ζώα. Η έρευνα συνεχίζεται …

              Πηγή : http://www.eulegein.net/Pages/Epikoinonia_stous_ximpatzides.aspx

Ερωτήσεις 1. Τι έκαναν οι Hayes και τι οι Gardens; Με ποιο σκοπό;  Περιγράφω τα δύο πειράματα, τις ομοιότητες, τις διαφορές, τους σκοπούς και τις παρατηρήσεις τους;  2. Πότε έγιναν τα πειράματα αυτά; Συνεχίζονται σήμερα παρόμοια πειράματα; 3. Δίνουν την ίδια ερμηνεία όλοι οι ερευνητές στα πειράματα αυτά; Αν ναι, ποια είναι αυτή η ερμηνεία; Αν όχι , ποιες ερμηνείες υπάρχουν;  4. Βρίσκω τα επίθετα στις τρεις πρώτες παραγράφους και τα καταγράφω μαζί με τα ουσιαστικά που συνοδεύουν. 5. Γράφω ένα συνώνυμο για κάθε λέξη: θεωρούν, κατόρθωσαν, ξεκίνησαν, δουλεύουν, εμφανής. 6. Γράφω μια αντίθετη λέξη για κάθε μία από τις λέξεις που ακολουθούν: επιτυχημένη, παρόμοια, πρώτη, απόλυτα, καθαρά.